Herpositionering gilden: een nieuwe toekomst

Inleiding

De bijdrage van de werkgroep “herpositionering” komt niet zomaar uit de lucht vallen. Het is een logische stap om het eerder verschenen Manifest “NBFS op weg naar 2025” nader te concretiseren. Dat manifest en de rapporten van de commissio Mixta, Groep 5700 en de federatieve jeugdcommissie (Franje of Fundament) zijn daarbij de leidraad geweest. De werkgroep komt met een aantal aanbevelingen en stellingen voor de dag van morgen en de verdere toekomst van de Brabantse schuttersgilden. Deze aanbevelingen zijn bedoeld om het gesprek over de toekomst van het lokale gilde in gang te zetten. Met elkaar praten over de wijze waarop het lidmaatschap van het gilde meer aantrekkelijk kan worden voor diverse leeftijdsgroepen, mannen, vrouwen en jongeren. De gegeven suggesties zijn dan ook bedoeld als leidraad voor de realisatie ervan.
Het streven is het goede te behouden, daar waar nodig gebruiken en rituelen af te stoffen en/of een fris nieuw leven in te blazen dat beter aansluit bij de huidige tijdsgeest.
Het gaat erom hoe wij onze herpositionering, met al het goede in ons, in een snel veranderende maatschappij gestalte geven. Laten we niet vergeten dat we in het culturele landschap van Brabant een “A”-merk zijn.
Het veranderingsproces waar we nu voor staan, bestaat niet alleen uit notities, mooie woorden en gedachten. Er is intense en langdurige inzet nodig om het geheel handen en voeten te geven.
Om te komen tot een goede uitwerking is het van belang elkaars ervaring en kennis te delen door goed overleg met elkaar te organiseren, naar inhoud en toon.
Uitgangspunt is dat de NBFS hulpmiddelen aanreikt en condities schept om de gildes te ondersteunen in het veranderingsproces dat onlosmakelijk verbonden is aan een gezonde toekomst. Uiteraard blijft de autonomie van elk gilde gehandhaafd. Gelijktijdig vragen wij aandacht voor saamhorigheid in een gezamenlijke aanpak om het bedoelde veranderingsproces te doen slagen. Met deze aanpak bedoelen wij niet alleen de inzet van alle gildezusters en -broeders maar ook de NBFS-bestuurders en de zes kringen en hun bestuurders van het Brabantse gildewezen. Dit in het belang van alle Brabantse schuttersgilden. Zo geven we met deze notitie een vervolg aan het Manifest – de voorstellen en presentaties – van de Hoofdliedendag van 2014 in Veldhoven. Op de hoofdliedendag 2016 was dit stuk in het middagprogramma de achtergrond waartegen de discussie aan de hand van een aantal hieronder geformuleerde stellingen is gevoerd.

Moderne gilden en vrijwilligers in de 21ste eeuw (Prof. Dr. L. Meijs)

Tijdens de Hoofdliedendag op 8 oktober 2016 geeft Prof. Dr. Lucas Meijs een lezing.
De inzichten die besproken worden tijdens de lezing zijn prikkelend richting de gilden en geven daarbij aanvullende inzichten die in de tweede versie van het document “Een modern gilde in de 21ste eeuw” zijn verwerkt.
Binnen het domein van de organisaties die veelal werken met vrijwilligers onderscheiden we organisaties met Gemeenschappelijke doelstellingen, Dienstverlenende organisaties en Politieke organisaties.

Organisaties met Gemeenschappelijke doelstellingen

  • Gezamenlijk bindende eigenschap;
  • Samen activiteiten, samen organiseren;
  • Frustratie over inactieven;
  • Wat je bent of hebt.

Dienstverlenende organisaties

  • • Externe klanten;
  • • Acceptatie voor werving, selectie, training;
  • • Acceptatie voor management (door anderen, b.v. beroepskrachten);
  • • Wat je kan (kunt?).

Politieke organisaties

  • • Willen de wereld overtuigen van eigen gelijk;
  • • Iedere bijdrage is welkom, iedere gelover is er een;
  • • Geen aandacht voor organiseren;
  • • Wat je gelooft.

Een gilde is veelal een club die vanuit gemeenschappelijk bindende eigenschappen zijn activiteiten neerzet en gezamenlijk deze activiteiten organiseert.
De literatuur geeft aan dat je deze drie organisatievormen niet kunt mengen. Een vrijwilliger staat voor de set van waarden die behoren bij een organisatievorm. Een praktijkvoorbeeld hiervan is dat de kerk bindend is door eucharistieviering of door het verzamelen van mensen die taken buiten de kerkgemeenschap doen zoals het helpen van vluchtelingen en het aanbieden van bed, bad, brood of door het evangeliserend langs de deuren gaan en ons het woord van God verkondigen. Iedere vorm vraagt een type vrijwilliger die hierbij past.
Zijn we nu een broederschap of een dienstverlenende organisatie? Hoe gaan we als gilden om met de mengvorm van beide aandachtsgebieden? Als bestuurders van een gilde heb je hier een sterke rol in het vormgeven van de keuze.

Nu naar het gilde toe:

Hoe voorkomen we dat broederschap (intern gericht) en onderlinge gezelligheid belangrijker worden dan dienstverlening richting de dorpsgemeenschap? Bij teveel broederschap raken we als gilde de legitimiteit met de gemeenschap kwijt en dan worden we snel een groep heren en dames die in een gek pakkie willen rondlopen.
Echter als we als gilde teveel dienstbaarheid (extern gericht) krijgen gaan de gildebroeders en zusters zeggen dat de lol er vanaf gaat. Het is namelijk erg leuk om dingen samen te doen.
Denk bij het maken van keuzes goed na. Je kunt met vrijwilligers niet beide dingen doen. Mensen kiezen van nature voor het één of voor het ander. Hieruit kun je ook opmaken dat je een ander type vrijwilliger nodig hebt voor het één dan voor het ander.
Er staan een fors aantal stoplichten op groen voor organisaties als een gilde. Met name omdat Nederland echt terug gaat naar zelfverzorgende (“civil society”), gemeenschappen. (Denk hierbij ook aan stromingen zoals naoberschap uit het Achterhoeks).
Prof. Dr. Lucas Meijs vertelde een sprekend voorbeeld over een huisartsenpraktijk op Texel. Op Texel hebben ze bedacht dat als je 10 á 15 jaar vooruit kijkt, dat de verwachting is dat de laatste huisarts tijdens de winter niet aanwezig is op het eiland. Er zijn dan gewoon te weinig mensen op Texel volgens de zorgverzekeraars om een eigen huisarts nog efficiënt te kunnen inzetten. Dus zijn ze nu bezig om alle energie op Texel op te jagen om hier wat aan te doen en voorbereid te zijn op deze situatie. Wat zij momenteel aan het uitleggen zijn aan de bewoners van Texel is dat als bijvoorbeeld een kind van de fiets valt en zijn of haar arm breekt, het kind met de boot naar de overkant, naar Den Helder, moet. Daar wordt dan de benodigde zorg gegeven, daarna komt het kind terug naar Texel. Maar voor iedere controle moet het kind terug naar Den Helder.
Waar ze nu naar toe willen is een paar mensen opleiden en geld bij elkaar leggen voor een eigen röntgenmachine. Dan hoeven ze straks tenminste niet naar de overkant voor dit soort zorgvraagstukken.
Vragen:
Dienstbaarheid zonder broederschap bestaat dit?
Broederschap zonder dienstbaarheid bestaat?
Hoe willen we als gilde balanceren als vereniging tussen dienstverlening en broederschap?

1. Broederschap van maatschappelijk belang
Nederland is een rijk en prachtig land om in te wonen en te leven. Desondanks maken velen zich bezorgd over de wijze waarop de samenleving zich ontwikkelt. Deze zorg betreft niet louter de financieel-economische onzekerheden sinds het begin van de crisis in 2008, maar zeker ook het ontbreken van gemeenschapszin in het land, stad/dorp en wijk, de geloofwaardigheid van de politiek en de bestuursstijl waarmee sociale problemen onderkend en van oplossingen worden voorzien. (Groningen, het vluchtelingenprobleem, Brexit, aanslagen). De verontwaardiging en intolerantie in de samenleving is meer zichtbaar geworden tussen verschillende groeperingen en ontwikkelt zich tot een vertrouwenscrisis.
Gilden worden door alle eeuwen heen gekenmerkt door ‘broederschap en dienstbaarheid aan de samenleving’. De Brabantse gilden staan op de lijst “Nationale Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland”. Dat is een betekenisvolle erkenning van hun waarde. Alle reden om dit culturele erfgoed functioneel toekomstbestendig te maken in de komende jaren. Op lokaal niveau is in toenemende mate de behoefte zichtbaar aan meer gemeenschapszin, solidariteit, saamhorigheid, vriendschap, het verbinden van generaties en gezien en gehoord worden. Voor gilden een unieke kans om hun eeuwenoude doelstellingen van ‘broederschap en dienstbaarheid’ op geheel eigentijdse wijze – in samenwerking met de lokale gemeenschap – nieuw leven in te blazen. Alle reden om vanuit een noodzakelijkheid een nieuwe kans te creëren.
De vraag die gesteld moet worden is “Hoe herijken de gilden hun doelstellingen”. Met het doel om als gilde uitnodigend en aantrekkelijk te zijn voor meerdere generaties ten diensten van de lokale gemeenschap. Het immateriële erfgoed van de gilden verdient aandacht en continuïteit. Op zoek naar een moderne vormgeving van gildeactiviteiten in combinatie met het behoud van een folkloristisch tintje is het een ‘must’ om te overleven als gilde. Het goede moment voor herstel van ‘broederschap en dienstbaarheid’ in de samenleving is aangebroken. Indien de gilden lokaal erin slagen maatwerk te creëren verwerven zij onder de burgers, bedrijven, school- en welzijnsorganisaties, ouderenbonden en lokale verenigingen een breed draagvlak. In elke gemeente (wijken) zijn lokale initiatieven voor jong en oud die aandacht en ondersteuning vragen. Gilden kunnen hierin een grote rol in spelen indien zij meer zichtbaar en actief naar buiten treden en een aantrekkelijk programma van activiteiten voor leden en niet-leden presenteren en/of ondersteunend zijn bij lokale gebeurtenissen. Een herkenbare afspiegeling qua ledenbestand – mannen en vrouwen, jong en oud – is hierbij een belangrijke voorwaarde.
Broederschap
• Onderlinge gezelligheid bevorderend;
• Intern met het eigen gilde onderweg. Bijv. Bezoek gildefeest;
• Interne activiteiten. Bijv. Onderlinge schietwedstrijd of teerdag;
• Maak ruimte in je jaarprogramma voor broederschap.
Dienstbaarheid
• Meer zichtbaar zijn in de gemeenschap (Veel meer!);
• Aanhaken bij de lokale gemeenschap;
• Activiteiten samen met de gemeenschap;
Pagina 2
• Start met een schoolprogramma (Periodieke aandacht);
• Extern gerichte activiteiten. Bv. Burger koningschieten of opluisteren van Koningsdag;
• Projecten in de gemeenschap. Bv. Schilderen gemeenschapshuis;
• Dienstbaarheid met een meer idealistische aard. Bv. Oud papier op halen en de gelden besteden aan de gemeenschap;
• Er liggen veel kansen omdat de overheid steeds meer taken afstoot en een terugtrekkende beweging maakt. De vraag die hier gesteld dient te worden is hoe we als gilde hier op in haken?
• Maak ruimte in je jaarprogramma voor dienstbaarheid;
• Uitstraling gilde dient te passen bij de huidige tijdsgeest.
Broederschap en dienstbaarheid naast elkaar
• Samen als gilde met de samenleving activiteiten ontplooien. Samen iets ondernemen zorgt automatisch voor sociale cohesie. Daar waar mensen samenwerken ontstaan onderlinge verbanden en relaties. Niet alles hoeft een traditie of gebruik te zijn. Dus bij een eenmalige activiteit de gildebroeders en zusters, eventueel aangevuld met mensen uit de gemeenschap, ruimte geven om een dergelijke activiteit samen gezellig af te sluiten. Als zo’n eenmalige activiteit dienstbaar is naar de gemeenschap integreer je broederschap en dienstbaarheid naast elkaar;
• Gildebroeders of zusters kiezen van nature voor broederschap of dienstbaarheid. Beide eigenschappen zijn niet binnen één persoon verenigd volgens de lezing van Prof. Dr. Lucas Meijs. Geef dan de gildebroeders de ruimte om te kiezen. Ze kunnen niet bij alle activiteiten aanhaken daar dat niet hun ding is;
• Maak een uitdagend jaarprogramma waar zichtbaarheid in de gemeenschap een onderdeel dient te zijn. Vaak is het jaarprogramma in beton gegoten en lijkt er op voorhand geen mogelijkheid. Ben creatief en gebruik in het denken de volledige 12 maanden;
• Maak een overzicht van de leeftijdsopbouw (demografisch profiel) gespecificeerd op generaties en streef hierbij naar een balans afgestemd op de waarden broederschap en dienstbaarheid;
• Het werven van leden in de leeftijdsklasse van 0 tot 30 jaar is belangrijk. Vergeet echter de leeftijdscategorie van 30 tot 50 jaar niet!. De meeste gilde zijn in de laatste categorie onderbezet terwijl deze gildebroeders / gildezusters de komende generatie bestuurders zijn.
Terugtrekkende overheid
• Minder subsidie voor alle verenigingen. Hoe kunnen verenigingen elkaar dan helpen en wat kan hierbij de positie zijn van het gilde? Vb. voetbalclub organiseert toernooi en het gilde verzorgt de bar en catering;
• Het merk Gilde wordt sterker naarmate de gilden meer maatschappelijk verantwoord ondernemen of maatschappelijk betrokken ondernemen of maatschappelijk verantwoord verenigd zijn. Hierdoor kunnen eenvoudiger financiële middelen in het bedrijfsleven worden aangeboord.
Stelling:
• Om te overleven moeten de Brabantse gilden de kansen grijpen die ontstaan nu de (lokale) overheden zich verder terugtrekken uit het maatschappelijke leven en nieuwe doelen zoeken die appelleren aan (oude) waarden als gemeenschapszin, broederschap, solidariteit en dienstbaarheid voor de samenleving en deze op een eigentijdse wijze invullen.
Pagina 3
2. De jeugd/Jongeren
De jeugd binnen het gilde is zeer welkom. Zij mag rekenen op belangstelling en een aanpak op maat.
In het verleden was het vanzelfsprekend dat ouders hun kinderen introduceerden in het gilde. Deze traditie is nagenoeg verdwenen, dus zullen er andere wegen gevonden moeten worden.
De vraag is op welke wijze wij de hedendaagse jongeren kunnen interesseren voor het gilde met zijn tradities en maatschappelijke opdracht. De principes van broederschap en dienstverlening aan anderen zijn anno 2016 voor de jongeren aantrekkelijke uitdagingen als deze in een eigentijds jasje worden gestoken. Enkele voorbeelden ter illustratie:
• Leren van elkaar en met elkaar
Zowel de jongeren als de ouderen kunnen met elkaar veel kennis en ervaring uitwisselen met betrekking tot technologie, gebruik van sociale media als internet, facebook, twitter, Instagram, ontwerpen van digitale presentaties en websites en andere communicatiemiddelen. De ervaringen van ouderen in denk- en werkwijzen zijn een inspiratiebron voor jongeren. De samenwerking en kruisbestuiving zouden ons als weldadige muziek in de oren klinken. “Samen staan wij sterk”;
• Verantwoordelijkheden delen
Geef de jongeren een kans om hun creativiteit te uiten en geef hen de bijbehorende verantwoordelijkheden. Goede voorbeelden zijn de jongerencommissies van de NBFS en enkele Kringen. Ook de Overheid moet een afspiegeling zijn van het ledenbestand en daarom pleiten we voor een deken jeugdzaken in de Overheid die gekozen wordt uit de jongeren. Dit geeft niet alleen een positieve uitstraling, maar geeft de jeugd ook een drive om mee te doen. Heeft een gilde veel jongeren, dan zou een eigen jeugdbestuur motiverend zijn;
• Samenwerken en in competitie zijn met elkaar
Jongeren willen zoals iedereen gewaardeerd worden. Jongeren voelen zich in het algemeen thuis in een vereniging als men in competitievorm kan presteren. Dit kan met de traditionele gilde activiteiten. Maar ook door hen actief te betrekken bij sociale en culturele activiteiten en door hen daarvoor verantwoordelijkheid te geven. Het samenwerken en presteren bevordert het saamhorigheidsgevoel;
• Gezelligheid
Een vereniging die gezelligheid uitstraalt komt in beeld en is aantrekkelijk. Laat de jongeren mede de programma’s voor de gilde- en niet gildeactiviteiten organiseren. Jeugdige leden voelen zich vaak prettig in goed gezelschap met de jonge leden van de gilden uit de streek. Het samenbrengen zou onze zorg moeten zijn.
Enkele slotopmerkingen die bijdragen aan de realisatie van bovenvermelde ideeën.
Veel tijd en energie zal nodig zijn om een goed jeugdbeleid handen en voeten te geven. Vooral het uitleggen van de betekenis van “Broederschap”. We doen enkele suggesties (zie tevens de Nota “Franje of Fundament” die een heel scala aan suggesties bevat) die hierbij een leidraad kunnen zijn:
• Het gilde meer betrekken bij culturele/maatschappelijke factoren die te vergelijken zijn met maatschappelijk verantwoord ondernemen;
• Betrek ouders/het gezin bij het gilde. Probeer het jeugdlid ook vanuit thuis support te geven door het gezin te informeren en een warm welkom te bieden;
• Organiseer, daar waar nodig, cursussen en instructielessen;
• Respecteer dat de jeugd naast het gilde meerdere keuzen kan maken;
• Creëer hierbij begrip bij de “oudere” leden dat jeugdbeleid nodig is;
• Laat de jeugd zelf zijn activiteiten initiëren en organiseren;
• Toon belangstelling en luister naar de jeugd. Doe daar iets mee!!
Pagina 4
• Geef ze welgemeende aandacht, ruimte en verantwoordelijkheid;
• Met een positieve instelling zijn veel en velerlei mogelijkheden in de toekomst mogelijk;
• De praktijk leert dat de uniformen van de gilden voor de (puber)jeugd vaak een belangrijke hindernis zijn om lid te zijn van een gilde.
Broederschap
• Leuke dingen doen samen met de jeugd. Bv. Gaan schaatsen, lasergamen etc.;
• Pak de signalen van de jeugd serieus op. Bv. Kan dat anders met het gildetenue;
• Stimuleer de jeugd door aandacht te geven, de prestatie te eren en te waarderen;
• Jeugddag. Bv. Jeugdprins verschieten, Jeugdkampioenschap schieten/vendelen/trommen.
Dienstbaarheid
• Betrek de jeugd (maar ook de ouders) bij de activiteiten van het gilde gericht op thema’s die spelen binnen de gemeenschap;
• Jeugddag. Bv. Burger jeugdprins verschieten, Open lokale schietkampioenschappen voor de jeugd, periodiek bezoek aan de school.
Broederschap en dienstbaarheid naast elkaar
• Samen met de jeugd van het gilde en de gemeenschap leuke dingen doen en zorgen voor gezelligheid. Dit is een opmaat programma voor de jeugd geïntegreerd in het jaarprogramma;
• Een mogelijkheid is om met andere verenigingen gelijktijdig open dagen te organiseren. Laat de Jeugd kennis maken met de mogelijkheden van verenigingen in de gemeenschap. Ben initiator of maak onderdeel uit van dit soort ideeën. Het is niet het gilde wat alleen staat in de “strijd” van ledenwerving en voldoende aanwas om de toekomst te borgen; (?)
• Eens per jaar vraag je aan de jeugdleden (ook seniorleden) om bij een bepaald evenement een vriendje of een klasgenootje meer te nemen naar een gilde activiteit.
Terugtrekkende overheid
• Bij vele gemeentes zijn subsidieregelingen voor activiteiten van de jeugd. Onderzoek deze mogelijkheden.
Stellingen:
• Ieder gilde neemt een jongere op in het bestuur;
• Iedere kring richt een jeugdcommissie op;
• Ieder gilde richt een jeugdcommissie op;
• Om voor de jeugd aantrekkelijk te blijven als gilde zijn wij bereid om onze uniformen aan te passen naar meer moderne inzichten;
Pagina 5
3. De organisatiestructuur van de lokale gilden
Op weg naar een nieuwe Overheid
Leidinggeven in dit tijdsgewricht vraagt veel van bestuurders die over andere vaardigheden moeten beschikken dan voorheen. De gildebestuurder anno 2017 heeft een profiel dat past bij de aanpak van effectief en dienend leiderschap. Als gilde is het belangrijk om voor de bestuursfuncties een profiel op te stellen dat recht doet aan de lokale eisen en wensen. Wat wordt verwacht van deze bestuurders?
Mogelijke aandachtspunten en/of aanbevelingen zijn:
• De gildebestuurder waakt over de continuïteit van het gilde, draagt zorg en is verantwoordelijk voor het opstellen van een strategie voor het gilde. Missie, visie, doelstelling worden vastgelegd en zijn voor de middellange termijn en eventueel lange termijn de kaders waaraan het gilde zijn ontwikkelingen toetst;
• De gildebestuurder stimuleert creativiteit. Door creativiteit wordt de activiteitenkalender van een gilde structureel gewijzigd en worden meerdere nieuwe en/of gewijzigde activiteiten door een gilde opgepakt. Het aangaan van meerdere nieuwe activiteiten zorgt voor samenwerkingsverbanden binnen en buiten het gilde. Deze activiteiten zijn niet direct een nieuwe traditie;
• De gildebestuurder delegeert activiteiten naar “commissies”. Dergelijke commissies krijgen mandaat en een eigen verantwoordelijkheid (ook financieel). De commissie evalueert de behaalde doelstellingen en leermomenten en koppelt deze informatie terug naar de bestuurder;
• De gildebestuurder kent de lokale gemeenschap. Activiteiten hebben een karakter dat hierbij aansluit. Het gilde staat midden in de gemeenschap en wordt als zodanig herkend en erkend.
Bij deze kaders hoort een moderne bestuursstructuur. Een klein bestuur met een aantal actieve (vaak tijdelijke) commissies met een eigen verantwoordelijkheid.
Bestuurlijke vernieuwing is een thema dat past bij een nieuwe manier van sturing geven aan een gilde. De lokale gildeoverheid wordt uitgenodigd hierover na te denken. Vaste patronen uit het verleden kunnen doorbroken worden. Nieuwe inzichten vanuit het bestuurlijke landschap zijn inspirerend. Rouleren van bestuurstaken binnen het bestuur maar ook binnen het gilde zorgen ervoor dat nieuwe inzichten een kans krijgen. Denk hierbij binnen het gilde om wellicht het aantal termijnen dat een bestuurder zich (her-) kiesbaar kan stellen te beperken.
De samenleving heeft invloed op bestuurlijke uitgangspunten voor bestuurders. Aandachtspunten hierbij zijn:
• De man en vrouw als gildemens in het gilde gelijkwaardig behandelen is een belangrijk maatschappelijk uitgangspunt;
• Het gilde moet open staan voor nieuwe leden, die de gildegedachte onderschrijven, ongeacht hun geloofsovertuiging of afkomst;
• De bestuurder creëert een omgeving waarin discriminatie geen kans krijgt maar ieder gildelid of potentieel gildelid gelijkwaardige kansen biedt;
Pagina 6
• Het is aan gildebestuurders een balans te vinden tussen welke tradities worden doorgegeven aan de volgende generatie en welke niet. Hierbij is het belangrijk om te beoordelen wat traditie is en wat een gebruik is.
Voorbeeld: Het koningschieten is de traditie. Hoe je het koningschieten tot stand brengt is het gebruik. Het gebruik laten aansluiten bij de huidige tijdsgeest zorgt voor een gilde dat midden in de huidige tijd in de gemeenschap kan staan. Dit is een eigenschap die de gilden eeuwenlang geholpen heeft om hun bestaansrecht te waarborgen. Denk in het heden en toekomst en niet alleen vanuit het verleden;
• De gildebestuurder legt de basis voor een aantrekkelijke vereniging. Een vereniging waarin ieder zijn eigen ding kwijt kan, gehoord wordt en zijn eigen ding kan doen. Het gilde voelt voor een gildemens als een warm bad. De gemeenschap kent het gilde en de gildemens. Vaak worden ze bij allerlei activiteiten in de gemeenschap gezien, zijn ze zich maatschappelijk bewust en sluiten ze vanuit het gilde aan bij de gemeenschapsactiviteiten. Dit alles naast de gildeactiviteiten waaraan een gilde deelneemt vanuit zijn strategische besluiten.
Broederschap
• De bestuurder stimuleert onderlinge gezelligheid;
• De bestuurder zorgt voor een agenda die is afgestemd op broederschap;
• Oudere leden gebruiken het lidmaatschap om te herinneren aan vervlogen tijden (Pas hier wel op voor “vroeger was alles beter”!) en als een zekerheid dat er een uitvaart komt met gilde eer. In het kader van het broederschap ” jullie zullen mij begraven”;
• De bestuurder zoekt de waarden die horen bij broederschap binnen het gilde.
Dienstbaarheid
• De bestuurder zorgt voor contacten met de gemeenschap;
• De bestuurder zorgt voor een agenda die is afgestemd op dienstbaarheid;
• De bestuurder zoekt naar de uitingsvormen die horen bij dienstbaarheid binnen het gilde.
Broederschap en dienstbaarheid naast elkaar
• De bestuurder zorgt voor een agenda die deels is afgestemd op dienstbaarheid en deels op broederschap;
• Bestuurlijke vernieuwing is belangrijk, daar een bestuurder onbewust meer voor broederschap of voor dienstverlening kiest. Een deel van de gilde vrijwilligers hebben van nature aansluiting bij broederschap of dienstbaarheid. Bestuurlijke vernieuwing zorgt dat beide gebieden periodiek meer aandacht kunnen krijgen. Wel dien je als gilde in het kiezen van de bestuurder hierin een afgewogen keuze te maken. Zie hiervoor de opmerkingen over de Rotary en Lions Club uit de lezing van Prof. Dr. Lucas Meijs;
• Welke delen van de strategie, visie en missie sluiten aan bij het onderwerp broederschap en welke bij dienstbaarheid. De waarden en normen van dienstbaarheid en broederschap dient in strategie verwerkt te zijn;
• Als bestuurder heb je een aanpak voor ledenwerving en stemt het jaarprogramma en activiteiten hier op af. Verder bewaak je het demografisch profiel van het gilde. Zorg met de ledenwerving dat alle leeftijdscategorieën zoveel mogelijk gelijkwaardig zijn verdeeld. Pas daar waar nodig de ledenwerving aan op de categorie waarin een onbalans bestaat;
Pagina 7
• Wat is uniek aan een gilde, waarom zou iemand van het gilde lid willen worden, waarom zijn wij als gilde zo’n aantrekkelijke vereniging?. Zet in een klein aantal volzinnen dit op papier. Informeer je gildeleden zodat ze met dit stukje informatie actief kunnen deelnemen aan de ledenwerving;
• Raadpleeg als bestuurder experts op het gebied waar je geen kennis of gevoel bij hebt. De federatie heeft recent een task force groep in het leven geroepen waar kringen en gilde een beroep op kunnen en mogen doen. Experts zijn in staat om snel de juiste inzichten te geven. Hierdoor wordt het eenvoudiger om een eigentijds gilde te formeren. Het is verstandig om te onderzoeken of je dergelijke experts wilt binden aan het gilde. Er zijn vele gilden die werken met een adviesraad van gildeheren. De burgemeester, de geestelijke, personen uit het bedrijfsleden en mensen uit de gemeenschap die het gilde bijstaan.
Terugtrekkende overheid
• De bestuurder is in overleg met de lokale overheid. Exploreer waar de mogelijkheden liggen voor het gilde. Ook zorgt de bestuurder dat het gilde wordt gezien als een volwaardige gesprekspartner;
• De bestuurder onderzoekt de mogelijkheden en de behoeften in de gemeenschap in overleg met andere verenigingen. Zoekt hierbij ook naar de mogelijkheden om met andere verenigingen als collectief de gemeenschap te benaderen;
• De bestuurder zorgt voor een omgeving waarin het gilde connectie heeft met het bedrijfsleven. Een dergelijke aanpak kan het aanboren van sponsorgelden vereenvoudigen;
• De bestuurder zorgt voor een financieel gezond gilde;
• Hier liggen ook mogelijkheden voor de NBFS. Dit veelal op provinciaal gebied of in overleg met de gemeentelijke overheden.
Stellingen:
• Gildebestuurders worden alleen nog maar gekozen op basis van eigentijdse bestuurlijke kwaliteiten en voor bepaalde tijd;
• De NBFS zorgt voor de scholing van (aankomende) bestuurders;
• Dienen we als gilde niet een klein stukje autonomiteit weg te geven aan de NBFS (zie het model van de KNVB)? Welk deel is dit dan en wat kan de NBFS dan vervolgens betekenen voor de gilden?. Deze vraag dienen we als gilden samen met de kring en NBFS durven te voeren;
• Bestuurlijke vernieuwing is een must om te overleven;
• Vraag af wanneer je een beroep doet op of een advies vraagt aan de task force groep.
Pagina 8
4. Omgaan met ons erfgoed in de 21-ste eeuw
De doelstelling van het gilde moet blijven bestaan maar het gilde verdient een ander podium.
Veel gilden hebben een leeftijd van meer dan vijf eeuwen en hebben met vallen en opstaan veel stormen en oorlogen overleefd. Dat waar de gilden vroeger voor stonden is door andere (organisaties) overgenomen, maar er bestaat nog steeds een betrokkenheid tussen de gilden en de maatschappij. Maar deze relatie mag breder zichtbaar worden. De voornaamste functie van het gilde nu is ceremonieel optreden en we laten kansen liggen invulling te geven aan nieuwe maatschappelijke activiteiten.
Gezien de hoge gemiddelde leeftijd en het teveel vasthouden aan tradities bij de gilden is het kaarsje langzaam aan het uitgaan. De veelgehoorde opmerking is “we hebben het druk met andere dingen”. Voor een gilde dat interessant en gezellig is, uitdagend is en de gemeenschap versterkt, maken veel mensen tijd. Waar een wil is, is een weg.
Enkele aanbevelingen:
• Kijk niet om naar het verleden maar denk vooruit;
• Een terugtrekkende overheid schept kansen;
• Zorg dat de gemiddelde leeftijd daalt voor gezonde kracht;
• Bestuurstermijnen inkorten. Verversing en verjonging van bloed en ideeën;
• Ben in de kern van de gemeente aanwezig en niet op een afgelegen terrein;
• Samenwerking met andere verenigingen in de gemeenschap is een vereiste. We hebben elkaar nodig;
• De Provincie Noord- Brabant vindt de aanwezigheid van gilden belangrijk. Wij ondersteunen dit van harte;
• Respect voor het traditionele, hierbij vragen we respect en begrip voor vernieuwingen;
• Werk aan je uitstraling bij optredens, waarop je trots kunt zijn;
• Gildedagen zijn nu een programma van tradities, welke aanpassing vraagt.
Broederschap
• Tradities en gebruiken zijn waarden uit het verleden. Pas daar waar nodig de gebruiken aan binnen de traditie. Koningschieten is een voorbeeld van een echte traditie. Koningschieten dienen we als gilde te behouden. Echter hoe en wanneer we het koningschieten uitvoeren kan en mag los staan van de traditie. Door het gebruik los te zien van de traditie kunnen we aanpassingen doorvoeren die het meer mogelijk maken om aan te sluiten bij de huidige tijdsgeest. Zorg dat broederschap in de tradities behouden blijft.
Dienstbaarheid
• Laat je op een fundamentele wijze zien binnen de gemeenschap. We staan als gilde voor de waardenset “Voor God, Koning en Vaderland”. Sluit dan aan bij een viering van de patroonheilige, loop eens mee met een bedevaart, ben actief op koningsdag, ben aanwezig bij de inauguratie van een nieuwe burgemeester maar ben ook op nieuwe en andere fronten actief. Het verleden is de weg naar vandaag. Echter de weg naar morgen slaan we vandaag in!
Pagina 9
Broederschap en dienstbaarheid naast elkaar
• Noem iets, als je het 3 keer hebt gedaan, niet te snel een traditie maar een activiteit. Zorg voor een jaarprogramma wat aangepast is, wordt, blijft en aan blijft sluiten bij de behoefte van de gilde broeders en zusters. Activiteiten mogen komen maar ook weer verdwijnen;
• Zorg voor hoge kwalitatieve tradities. Met buigzame gebruiken;
• Zorg voor hoge kwaliteit van de gilde attributen, uniformen, gildeonderkomen, etc.;
• De kracht in het voorbestaan van de gilden heeft altijd gezeten in het continue aanpassen aan de tijdsgeest.
Terugtrekkende overheid
• Ben het fundament en zorg dat je als gilde gevraagd wordt om aan tafel te zitten als er bestuurlijke gemeentezaken veranderen en het gilde dan kan en wil aanhaken op de veranderingen die voorliggen. Ben periodiek met de gemeente in overleg zodat het erfgoed daarbij zijn waarde behoudt.
Stellingen:
• Ieder gilde maakt een lange termijnplan waarin staat aangegeven hoe de continuïteit wordt gewaarborgd. Deze opdracht wordt vastgelegd in de statuten;
• In het jaarverslag neemt ieder gilde een lijst op met het aantal leden onderverdeeld naar leeftijdscategorie;
• Leg het jaarverslag neer op het gemeentehuis, bij de huisarts, in het dorpshuis, de basisschool, etc.
Pagina 10
5. Respectvol omgaan met de kerkelijke organisatie
Door de eeuwen heen, ondanks de ups en downs, had de kerkelijke organisatie een belangrijke rol/invloed op de samenleving. Zij zorgde voor een positief, rooms katholiek klimaat, een menselijke ontwikkeling op o.a. de gezondheidszorg, onderwijs, enz. De relatie tussen gilde en kerk is eeuwenoud, diep verankerd en weerspiegelt zich in een aantal tradities, rituelen en een eed van trouw.
De maatschappelijke ontwikkelingen, de individualisering van de samenleving, politieke invloeden, wetenschappelijke ontwikkelingen en schaalvergroting hebben geleid, in de Nederlandse maatschappij, tot een grote afstand tussen mens en kerk. Het valt niet te ontkennen dat dit ook zijn weerslag op de verhouding tussen gilden en kerk krijgt, daar de gilden een afspiegeling zijn van deze gemeenschap. Die relatie schuurt, waardoor tradities en rituelen voornamelijk voor jongeren inhoudsloos dreigen te worden.
Het rapport Mixta [In trouw verbonden] d.d. 17 december 2013 van het bisdom geeft die verwijdering aan maar gaat er vervolgens grotendeels aan voorbij. Het gevolg is dat er gilden zijn die zich niet herkennen in de conclusies en aanbevelingen. De verbondenheid tussen gilden en kerk bestaat deze nog echt? Het afleggen door de vaandrig van “De hernieuwde eed van trouw aan het kerkelijk gezag” is een traditie. Maar wie voldoet nog aan de inhoud van deze eed? Die verwijdering tussen kerk en gilde dreigt een feit en het rapport van de commissio Mixta is er niet in geslaagd om daar een helder antwoord op te geven.
Maar het tij kan keren. Er waait een nieuwe wind in Rome. Paus Franciscus is op een buitengewoon dappere wijze schoon schip aan het maken binnen het Instituut “kerk” en laat keer op keer daadwerkelijk zien hoe je “de Leer” weer dichter bij de mensen kunt brengen. En in Den Bosch is een bisschop aangetreden die op dit gebied met zijn handelen hoge, en daarmee hoopvolle, verwachtingen wekt. Daarmee zijn de problemen niet opgelost, maar hier ligt een kans om de discussie weer in gang te zetten.
Met de komst van Monseigneur Gerard de Korte, bisschop van het bisdom Den Bosch waait er een nieuwe wind door het bisdom. Vanuit deze verandering gaat de commissio Mixta voor een tweede keer met elkaar de thema’s bespreken die spelen binnen het gildelandschap.
De commissio Mixta bestaat uit een afvaardiging uit het bisdom en uit het bestuur van de NBFS. Samen zullen ze thema’s uit de maatschappij bespreken in relatie met de tradities van de gilden. Ook hier dient gekeken te worden naar de snel veranderende wereld.
De NBFS maakt afspraken met het bisdom. Richtlijnen voor de kerk en gilden worden dan inzichtelijk. Je mag dan verwachten dat de lokale geestelijkheid zich conformeert aan deze richtlijnen. Als je kiest voor de verbinding met de kerk horen daar als tegenprestatie natuurlijk ook verplichtingen bij van de gilden! Maak als gilde hierin je eigen keuze.
Wat belangrijk is dat de commissio Mixta een aantal richtingen aangeeft die het bestuur van een gilde en de lokale geestelijkheid handvatten geeft waarmee zij een samenwerking duurzaam kunnen aangaan. Het is belangrijk dat zowel de lokale geestelijkheid als de gilde bestuurder op lokaal niveau
Pagina 11
met elkaar in gesprek zijn. De verandering voor de kerk en de gilden vraagt een houding van bereidwilligheid om deze verandering aan te gaan. Als gilde ben je dan in staat om dat wat nodig is zoveel mogelijk af te stemmen op de behoefte van het gilde en de hierbij behorende gemeenschap.
Broederschap
• Samen naar de kerk voor een gilde activiteit, wanneer en hoe. Past dit nog wel op een dinsdagochtend voor het teren, terwijl de geestelijke een parochie heeft met vijf kerken;
• Begraven / crematie met gilde-eer en de rol van de geestelijke;
• De geestelijke als gildeheer;
• Het wijden van een vaandel, gildeonderkomen of nieuwe gilde broeder of zuster.
Dienstbaarheid
• Het samen optrekken tijdens een (gilde)mis in de gemeenschap;
• Opluisteren van kerkelijke bijeenkomst op verzoek van geestelijke of kerkbestuur.
Broederschap en dienstbaarheid naast elkaar
• Als gilde samen met de gemeenschap op bedevaart naar bijvoorbeeld de Sint Jan. Hoe organiseer je dit en wat is dan de uitstraling naar de gemeente? Achteraf samen een kopje koffie met een chocolade bol van de Groot;
• Met de lokale geestelijke overheid periodiek in overleg zijn. Waarbij de veranderende behoefte van gilde en kerk besproken wordt. Hierbij wordt de relatie met de kerk vanuit vaak in de statuten beschreven waarden vormgegeven;
• Ben kritisch naar de afspraken en luister naar de signalen binnen gilde en kerk;
• De samenwerking is geen opgelegd eenrichtingsverkeer.
Terugtrekkende overheid
• N.v.t.
Stelling:
• De vertegenwoordigers van de Brabantse Gilden in de Commissio Mixta gaan op basis van een door het bestuur van de NBFS te formuleren opdracht – in een open dialoog -verder in overleg met het bisdom.
Pagina 12
6. Wat verwacht de huidige maatschappij van een gilde?
Het culturele erfgoed van het gilde kan vanuit haar oorspronkelijke doelstellingen betekenisvol zijn voor de lokale gemeenschap. Dit is echter niet vanzelfsprekend. Het imago van gilden is overwegend cultuur en historisch bepaald met sterke familiebanden: een mannencultuur die vooral zichtbaar is tijdens bijzondere evenementen in de lokale gemeenschap. De betekenis van ‘Voor God, Koning en Vaderland ‘is vervaagd en behalve de gildeleden weten nog weinigen iets van de oorspronkelijke doelstelling en maatschappelijke betekenis van het gilde in de voorafgaande eeuwen. Wie weet nog iets over de betekenis van het vendelen, de gildegroet en andere rituelen van het gilde? Doorgaans zijn de inwoners van een gemeente niet ‘de eigenaar’ van het gilde en kan het gilde niet rekenen op een breed draagvlak qua kennis en betrokkenheid. Het gilde is vooral cultuurhistorisch bezig en niet altijd vanuit een positief beeld. Broederschap en dienstbaarheid verdienen in dit tijdsgewricht veel aandacht en dat is de opdracht die het gilde aan zichzelf moet stellen, in samenspraak met de lokale gemeenschap, om haar geloofwaardigheid, effectiviteit en legitimiteit te behouden. Een cultuuromslag in het gilde biedt nieuwe perspectieven aan het realiseren van de oorspronkelijke doelstellingen en maakt het gilde opnieuw aantrekkelijk voor jong en oud, man en vrouw. Wat van het gilde in de huidige maatschappij kan en mag worden verwacht is vooral afhankelijk van de inhoudelijke dialoog van het gilde met alle betrokkenen: burgers, kerk en andere organisaties in de lokale gemeenschap. Het gilde kan er vanuit haar doelstellingen ‘broederschap en dienstbaarheid’ niet (meer) zijn omwille van zichzelf.
Een cultuuromslag tekent zich af indien het gilde zelf het initiatief neemt tot herprofilering en herpositionering van haar maatschappelijke betekenis en zichtbaarheid. Eigentijdse doelstellingen en activiteiten moeten het lidmaatschap van het gilde aantrekkelijk maken voor alle geledingen die een bijdrage willen leveren aan de solidariteit en gemeenschapszin in de lokale gemeenschap, jong en oud, man of vrouw. Zonder volledigheid na te streven hierbij een aantal suggesties voor een toekomstbestendig gilde:
• bewaar de cultuurhistorie en traditie van het gilde qua activiteiten (koningschieten, uniform etc.) voor 30% en streef naar 70% maatschappelijke activiteiten die de lokale gemeenschap viert, verbindt en bekender maakt voor anderen;
• Het gildehuis is gevestigd in het centrum van de gemeente en ook toegankelijk voor anderen (informatie, activiteiten);
• Het gilde is er voor mannen en vrouwen, jongens en meisjes;
• Het Koningschieten is een lokale feestelijke dag in het centrum;
• Het gilde is beschikbaar voor het vieren van opmerkelijke lokale gebeurtenissen van sportorganisaties, verenigingen, scholen, bedrijven, gemeente, personen e.a.;
• Het gilde heeft een aantrekkelijk jaarprogramma met een diversiteit aan activiteiten voor leden en niet-leden (lezingen, lokale onderwerpen, muziek, spel, sport, familie); het gilde is een aantrekkelijke ontmoetingsplaats;
• Het gilde heeft een actieve samenwerking met basisscholen, voortgezet onderwijs;
Pagina 13
• Het gilde activeert de samenwerking met maatschappelijke organisaties (zoals bijvoorbeeld: De Zonnebloem of zorgcoöperaties).
Voorwaardelijk is dat het huidige ledenbestand van het gilde de wenselijkheid van nieuw elan en dynamiek vanuit het gilde ondersteunt en actief uitdraagt en dat de lokale gemeenschap dit initiatief kan en wil dragen. Er is werk aan de winkel!
Broederschap
• Nieuwe en oude gezelligheid;
• De broederschapsleden betrekken bij dienstbaarheidsvraagstukken. Niet vanuit een verplichting maar vanuit een saamhorigheidsgevoel. Benoem ook de gezelligheid die er is na een activiteit waarin dienstbaarheid de overhand heeft.
Dienstbaarheid
• Nieuwe activiteiten richting de gemeenschap;
• Meer zichtbaarheid richting de gemeenschap;
• Zoek partijen op in de gemeenschap om samen iets te betekenen voor deze gemeenschap;
• Voor breed gedragen initiatieven is sponsorgeld en subsidie een haalbare doelstelling.
Broederschap en dienstbaarheid naast elkaar
• De gemeenschap meer betrekken bij het gilde;
• Lokale maatschappelijke projecten opstarten samen met de gemeenschap.
Terugtrekkende overheid
• Er liggen vele kansen. Zoek ze op, vindt ze en kom aan tafel. Doe er als gilde toe als het gaat om de relatie met de gemeenschap. Het imago van het gilde steunt deze aanpak.
Stellingen:
• Ieder gilde gaat in overleg met de lokale gemeenschap op zoek naar nieuwe doelen waarin de kernwaarden: dienstbaarheid, broederschap en deel uitmaken van de lokale samenleving leidraad zijn;
• Kringbesturen bieden ondersteuning door regelmatig overleg te voeren met en afstemming te bevorderen tussen de gilden via het hoofdmannenoverleg.
Pagina 14
Nawoord
Iedere generatie moet opnieuw gestalte geven aan hun samenleving en aan hun toekomst.
Met respect moeten wij de rijkdom van het verleden inzetten, voor vernieuwing en flexibiliteit naar een gericht doel in de toekomst
Dit rapport met mooie en kritische woorden krijgt pas inhoud als men het gaat uitvoeren.
Gilde zusters en broeders, ontdek en creëer stap voor stap de toekomst.